Muzyka w renesansie


Renesans w muzyce był swojego rodzaju przełomem, podobnież jak w przypadku innych dziedzin życia, sztuki i kultury. W ujęciu muzyki jednak nie będziemy zauważali tak dużego zafascynowania antykiem i czerpania z jego wzorców i naśladownictwa. Muzyka renesansowa wykształca całkowicei unikalne i własne formy, gdzie przede wszystkim zauważyć będzie można odejście od średniowiecznych technik kompozytorskich i zmiany podejścia do praktyk wykonawczych muzyki. Instrumenty zaczynają odgrywać coraz ważniejszą rolę, zastępując powoli chór, a umiejętność grania na nich uważana jest za przejaw sztuki, umiejętności i niewątpliwego talentu, co jest cenione przez innych ludzi. Cały czas dominować będzie muzyka sakralna, coraz częściej jednak powstają liryczne, świeckie pieśni dotyczące baśniowych krain, mitycznych postaci i tym podobnych elementów. Odrodzenie w muzyce przeważnie dzielić będziemy na okres wczesny i późny, gdyż występuje tam dość duże rozróżnienie, pomiędzy tymi dwoma właśnie etapami.

W naszym kraju kultura renesansu nacechowana była odkryciem antycznych ideałów. W muzyce cały czas dominowało wykonywanie utworów religijnych przez sam chór bez towarzystwa instrumentów w wersji polifonicznej. Istotą polifonii jest prowadzenie kilku równorzędnych głosów wokalnych. Wszystkie głosy są w tym przypadku równie ważnymi. Zwiększenie liczby głosów do czterech doprowadziło, że rozwinęły się nowe formy muzyczne i świeckie pieśni. Obok form wokalnych zaczęły pojawiać się także formy instrumentalne. Do czołowych przedstawicieli muzyki renesansowej w naszym kraju zaliczyć można Marcin Leopolitę, Mikołaja Gomółkę, czy też Mikołaja Zieleńskiego.

W okresie renesansu muzyka zaczęła być uznawaną za sztukę, która jest wynikiem wiedzy, talentu oraz umiejętności. Zaczęto także zwracać uwagę na wartości muzyki i na jej wpływ na ludzi. Kompozytor zaczął przybierać rolę mistrza, teoretyk natomiast jedynie osobą, która zajmowała się zapisywaniem i porządkowaniem muzycznych zdarzeń. Cały czas dominowały jednak gatunki muzyczki religijnej, takie jak msze, oficja, motety. Jeśli chodzi o muzykę świecką duża popularnością cieszyła się francuska chanson, włoskie madrygały oraz popularne utwory wykonywane prostą i akordową techniką w tanecznych rytmach. Muzyka wokalna dalej wiodła swój prym, jednak z czasem instrumenty zaczęły odgrywać coraz ważniejszą rolę. Na czoło wysuwać zaczęły się instrumenty, które umożliwiały grę akordową, szczególnie popularne jako instrumenty akompaniujące i wykonujące muzykę solową, między innymi lutnia. Oprócz tego udoskonalane były instrumenty klawiszowe, wynaleziono podwójne ręczne klawiatury oraz klawiaturę nożną. Odrodzenie starożytnej sztuki nie będzie odgrywało w muzyce tak znaczącej roli jak w innych dziedzinach kultury. Z jednej bowiem strony antyczna teoria muzyki kultywowana była jeszcze w średniowieczu, jednak sama muzyka antyczna pozostawała odległą. W praktyce kompozytorskiej wpływ antyku był pośrednim, popularnością cieszyli się między innymi improwizujący śpiewacy, którzy towarzyszyli sobie wiolą, czy też lutnią i próbowali naśladować Orfeusza. Dla muzyki jednym z ważniejszych odkryć okazało się wynalezienie druku co dało możliwość prowadzenia dokładnego i wyraźnego zapisu nutowego.

Ten renesansowy kompozytor jest z pewnością jednym z najbardziej charakterystycznych polskich akcentów w muzyce odrodzeniowej naszego kraju. Od najmłodszych lat związany był Zdowem Zygmunta Augusta gdzie śpiewał a następnie grał na dętych instrumentach w roli nadwornego flecisty oraz jednocześnie trębacza. Przebywał także na dworach biskupich. Jego losy zmieniły się w momencie kiedy został członkiem kapeli kanclerza Zamoyskiego. Do jego najsławniejszych i wydrukowanych za życia dzieł, które obecnie są jedynymi zachowanymi zaliczyć będziemy mogli „Melodie na psałterz polski”. Skomponowane zostały one do poetyckiego tłumaczenia blibjinych psalmów, którego to dokonał Jan Kochanowski. Poeta sam poprosił o to Gomułkę, a ten przyniósł całkowicie gotowe dzieło już kilka miesięcy później. Dzieło to zawierać będzie ponad sto krótkich utworów, które utrzymane są w czterogłosowych układzie. Posiłkując się siłą akcentową z odpowiednią rytmiką kompozytorowi udało się zachować niezwykłą wierność akcentuacji języka polskiego, czyli wyróżników fonetycznych naszej mowy. Będzie to jeden z pierwszych przykładów muzyki programowej. Melodie te będą całkowicie wyjątkowymi jeśli chodzi o muzykę europejską, między innymi że jest to jeden z nielicznych przykładów z tamtego okresu, kiedy muzyka jak i sam tekst są tak doskonale dobrane, a jednocześnie jest to pierwsze ze znanych opracowań wszystkich psalmów.

Klawesyn jest instrumentem charakterystycznym dla okresu renesansu. Zaliczany jest on do instrumentów strunowych szarpanych wyposażonych w klawiaturę, zaliczany do cytr. W instrumencie tego rodzaju struny wzbudza się poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w piórka, które wprawione w ruch przy pomocy mechanizmu klawiszowego szarpią struny naciągnięte nad korpusem rezonansowym. W formie wykształconej następnie ostatecznie w okresie baroku klawesyn posiadał co najmniej podwójne ciągi strun, często także dwie klawiatury. Klawesyn nie posiadał jednak możliwość różnicowana dynamicznego poprzez siłę nacisku klawisza, czy też siłę uderzenia, co umożliwia między innymi gra na fortepianie. Mocniejsze, czy też słabsze uderzenie, nie powodowało zwiększenia siły dźwięku. Dokonywanie siły brzmienia miało miejsce jedynie poprzez dodawanie kolejnych naciągów strun oraz wzbogacanie muzycznej faktury.

Lutnia jest jednym z dawnych instrumentów, z szarpanymi strunami, który odgrywać będzie bardzo ważną rolę w muzyce odrodzeniowej, do momentu dopóki wprowadzony nie został klawesyn. Model klasyczny zaopatrzony jest w pięć podwójnych strun i jedną strunę pustką wydającą dźwięk na jaki była nastrojona. Szósta struna ustawiana była różnie w zależności od tradycji i rodzaju wykonywanej muzyki. Lutnia była podwaliną pod stworzenie następnie mandoliny, bardzo podobnego pod względem technicznym instrumenty.

Był jednym z polskich kompozytorów oraz lutnistów tworzących muzykę oraz ją wykonujących w czasie renesansu. Już od samego dzieciństwa znajdował się na hetmańskich dworze, gdzie jako wirtuoz lutni zyskiwał sobie bardzo duże uznanie. Po skazaniu jego chlebodawcy na wygnanie za awanturnictwo oraz zabójstwo on sam także musiał uchodzić skraju. Znalazł się wtedy w tarapatach i to niemałych. Przebywał między innymi w klasztorze karmelitów, ale ostatecznie złożył śluby zakonne u bernardynów krakowskich. Rok później usunięto go jednak z klasztoru za niewłaściwie prowadzony tryb życia. Kiedy po wybraniu na króla polski Stefana Batorego, hetman Zborowski mógł powrócić do kraju, Długoraj wykorzystuje sytuację i wznawia starego kontakty. Muzyk nie pozostaje jednak lojalny i przekazuje Zamoyskiemu dokumenty, które świadczą o uczestnictwie Zborowskiego w zamachu na życie króla. Życie Wojciecha Długoraja było więc bardzo emocjonującym, cały czas pozostawał on jednak znanym artystą.