Jean-Jacques Rousseau


Jean-Jacques Rousseau jest jednym z ważniejszych szwajcarskich filozofów, a oprócz tego także pisarzy i pedagogów. Mylnie kojarzony jest z Francją, a to dlatego, że wszystkie swoje dzieła spisywał właśnie po francusku. Jednym z jego najbardziej charakterystycznych dokonań jest opisanie koncepcji swobodnego wychowania, która dzisiaj cieszy się dużą popularnością. Jeśli chodzi o jego filozofię to uważał on, że nauka, sztuka oraz literatura nie prowadzą jednostki ludzkiej w stronę dobrego, odrzuca on także całkowicie teorię postępu, gdyż uważa, że rozwój umysłu jednocześnie wiąże się z degradacją zasad moralnych oraz stłumień ludzkich instynktów, które sprawiają, że człowiek jest dobry. Oprócz tego jest on także twórcą idei państwowej opierającej się o umowę społeczną – jest to czysty przykład utopii politycznej, gdzie szczególny nacisk położony został na przedstawienie idealnego systemu demokratycznego. Jean-Jacques Rousseau przy tworzeniu założeń idealnego państwa opierał się o teksty starożytne i swoje wspomnienia z dzieciństwa spędzonego w Szwajcarii (Szwajcaria była jednym z nielicznych europejskich państw w jego czasach gdzie obowiązywała demokracja, w reszcie panowała monarchia absolutna).

Jean-Jacques Rousseau przychodzi na świat w Genewie w rodzinie protestanckiej. Jego ojciec jest drobnym rzemieślnikiem, zajmującym się produkcją zegarów. Jego matka umiera zaraz przy porodzie, a ojciec niedbale zajmuje się wychowaniem syna. Przez przypadek trafia pod skrzydła pani de Warens, która zajmuje się jego edukacją oraz wychowaniem i jednocześnie nawraca go na katolicyzm. Na samym początku był jej przybranym synem, potem natomiast kochankiem i przebywał u niej w różnych okresach swojego życia. W młodzieńczych latach, często zmieniając miejsca zamieszkania i przytułki dla sierot imał się kradzieży. W wieku zaledwie szesnastu lat ucieka z Genewy, a schronienie znajduje w kościele katolickim. Od roku 1938 pracuje wydatnie nad swoim wykształceniem i pisze pierwsze z prac. Późniejszy okres jego życia to przede wszystkim praca w formie domowego nauczyciela we Francji, między innymi w Paryżu oraz Lyonie, a oprócz tego także we włoskiej Wenecji. Od roku 1744 na stałe osiedla się w Paryżu, gdzie dostaje się do elity miejskiego towarzystwa. W czasie tym poznaje także swoją późniejszą miłość, prostą kobietę, z którą posiada pięcioro dzieci (wszystkie z nich oddane były jednak do przytułku). Oficjalny związek zawarli jednak do Piero po ponad dwudziestu pięciu latach wspólnego pożycia. Jak podają fakty historyczne kilkukrotnie przyłapywany był na ulicach francuskich miast na ekshibicjonizmie. Jeśli chodzi o jego wykształcenie, większość wiedzy zdobył dzięki swoim własnym wysiłkom, nie pobierał tak naprawdę żadnego pełnego i systematycznego wykształcenia.

Prawdziwa kariera Jean-Jacques Rousseau rozpoczyna się w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych wieku osiemnastego – jest on już wtedy znanym myślicielem i odwiedza Genewę, powracając jednocześnie do kościoła protestanckiego. Zauważa, że Genewa, którą znał z dzieciństwa to już całkowicie inne miasto, pozbawione idealnych stosunków, a jego poglądy ogłaszane w licznych pismach lokalnych nie znajdują żadnego zrozumienia wśród władz i wręcz nimi wstrząsają. Staje on po stronie młodych przedstawicieli mieszczaństwa, walcząc jednocześnie z patrycjatem oligarchicznym. To właśnie wśród nich na początku zaczynał zdobywać największe poważanie oraz zainteresowanie.

Według Rousseau sztuka, w połączeniu z nauką oraz literaturą nie są w stanie prowadzić człowieka w stronę dobrego, co było poglądem bardzo odważnym. Odrzucał on jednocześnie teorię postępu, twierdząc, że poprzez rozwój umysłowy dochodzi do degradacji moralnych wartości oraz tłumienie naturalnych i jak najbardziej ludzkich instynktów, które są odpowiedzialne za czynienie wszystkich z ludzi dobrymi. Uważał, że jednostka nie posiadająca wychowania oraz nie związana z filozofią oraz literaturą jest szczera, otwarta, a oprócz tego działa instynktownie. Kultura racjonalizmu wiąż się natomiast z narzuceniem wyrachowania, przebiegłości oraz snucia ciągłych planów. Człowiek pierwotny ma bardzo proste potrzeby, skupiające się na jedzeniu, spaniu oraz zaspakajaniu potrzeb seksualnych. Natomiast w przypadku rozwoju kultury człowiek zaczyna zatracać swoją naturalność, nakładając na siebie kolejne warstwy sztuczności, związane z manierami, ogładą, konwenansami i tymi podobnymi, które wzbudzają zazdrość, zawiść, a także nieufność pomiędzy ludźmi. Ludzie pozbawieni wszystkich elementów kultury narzucanej z góry mają natomiast według Jean-Jacques Rousseau być prawdziwi. Cała koncepcja filozoficzna przez niego głoszona jest prosta głosi ona, że nauk daje dobrobyt ale z czasem staje się zbyteczna, rozprzęga wszystko i prowadzi do upadku. Wszystkie z nauk to według niego także wynik i symbol zabobonów i ludzkiej pychy.

Jean-Jacques Rousseau na swoim koncie posiada naprawdę szeroką gamę dzieł, do tych najważniejszych jednak zaliczyć będziemy mogli powstające na początku jego działalności rozprawy dotyczące nauki, wiedzy i muzyki jak i te wyjaśniające genezę i ogólne podstawy nierówności społecznych. Bardzo ważnym dziełem Rousseau jest także Nowa Heloiza, różni się od pozostałych, gdyż jest powieścią a nie traktatem naukowym. Nie można zapomnieć także o napisanej przez niego w roku 1762 Umowie Społecznej, która opisuje utopijny model państwa demokratycznego, powstającego poprzez kompromis pomiędzy tworzącymi daną społeczność.

Umowa Społeczna to niezaprzeczalnie jedno z najważniejszych dzieł Rousseau, które dotyczy przede wszystkim zagadnienia klasycznej utopii politycznej – według autora powinna ona opierać się na demokracji i jej specyficznej formie. Co ciekawsze praca ta powstała w okresie, kiedy większość starego kontynentu była rządzona przez monarchie absolutne, zaledwie rzeczpospolita, Holandia oraz rodzima Szwajcaria autora były krajami demokratycznymi. Jean-Jacques Rousseau tworzył swój model idealnej demokracji w oparciu o starożytne pisma oraz o wspomnienia z lat w Szwajcarii. Dzieło to zyskało dużą popularność przede wszystkim dlatego, że demokracja dla ówczesnych ludzi była niewyobrażalną do osiągnięcia formą wolności, a oprócz tego z powodu mody na postawy nonkonformistyczne w wieku osiemnastym. Sama idea była jednak w całości utopią, zakładała bowiem iż można całkowicie od podstaw stworzyć na nowo już istniejące państwo. W tym przypadku obywatele mieliby po prostu zignorować wcześniej obowiązującą władzę oraz struktury.

Jean-Jacques Rousseau to postać na pewno bardzo ciekawa, jednocześnie także kontrowersyjna. Od samego dzieciństwa jego losy były niestandardowe, fakt, że jego przybrana matka stała się następnie jego kochanką, także musiał posiadać głęboki wpływ na psychikę filozofa oraz pisarza. W swoich czasach uważany był on za dużego skandalistę, dzisiaj byłoby z pewnością tak samo, przede wszystkim z powodu jego praktyk ekshibicjonistycznych (potwierdzone zostało tylko jedno takie zdarzenie, jednak z całą pewnością było ich o wiele więcej).