Kryzys średniowiecza rozpoczął się na początku XIV wieku. Początkowo kryzys ograniczał się jedynie do sfery gospodarczej i spowodowany był fałszowaniem pieniędzy przez Filipa IV Pięknego. Jednakże później nastąpiło ochłodzenie klimatu. Gospodarka średniowiecznej Europy jednym słowem legła w gruzach. Była ona bowiem oparta przede wszystkim na rolnictwie. Zapanowała klęska głodu. Kolejne nieszczęście nawiedziło Europę w połowie XIV wieku. Wybuchła wtedy epidemia dżumy. Ludzie byli bezradni wobec choroby, która zbierała krwawe żniwo przez niespełna dwa lata. Wpłynęło to znacznie na mentalność średniowiecznego społeczeństwa. Dżuma pociągnęła za sobą również skutki ekonomiczne. Kryzys pogłębiła znacznie wojna stuletnia, która spowodowała nie tylko osłabienie dwóch ówczesnych potęg Zachodniej Europy, ale także wywołała konflikty społeczne. Kryzys średniowiecza oznaczał też kryzys dla papiestwa, które znalazło się pod wpływami cesarstwa.

Kryzys gospodarczy rozpoczął się wówczas, gdy odkryto, iż król Francji, a mianowicie Filip IV Piękny wypuścił do obiegu pieniężnego masę sfałszowanych monet. Spowodowało to bankructwo wielu domów bankowych. Niemniej jednak to zmiana klimatu, a dokładniej jego znaczne ochłodzenie, spowodowało prawdziwy kryzys, który pociągnął za sobą tragiczne skutki. Klimat uległ ochłodzeniu, a jednocześnie zwiększyła się ilość opadów. Spowodowało to z kolei klęski nieurodzaju. Rolnictwo rozpadło się, a ponieważ było ono podstawą ówczesnej gospodarka, cała gospodarka średniowiecza rozpadła się wraz z nim.

Klęski nieurodzaju spowodowały brak żywności, co z kolei doprowadziło do klęski głodu. Ludzie stali się więc osłabieni i podatni na choroby. W latach 30. XIV wieku w Azji Środkowej wybuchła epidemia dżumy. Stopniowo choroba zaczęła rozprzestrzeniać się na inne tereny Azji i Afryki. Mniej więcej w tym samym czasie Mongołowie oblegali Kaffę na Krymie i chcieli ją zdobyć poprzez wywołanie epidemii dżumy. Podrzucili do genueńskiej faktorii szczątki zarażonych osób. Udało im się dokonać wybuchu epidemii. Ocalali mieszkańcy Kaffy popłynęli do Mesyny, portu na Sycylii, lecz okazało się, że są już zarażeni dżumą. Kiedy dopłynęli do portu byli już umierający. To właśnie od nich rozpoczęła się prawdziwa epidemia, która objęła niemal całą Europę.

Po śmierci Filipa IV Pięknego we Francji pojawił się problem. Nie pozostawił on bowiem po sobie żadnego męskiego potomka. O władzę zaczęli się więc ubiegać bratanek Filipa IV, Filip VI oraz Edward III, który był synem córki Filipa IV. Na tronie zasiadł Filip VI, ale Edward III nie dał za wygraną. Wypowiedział mu wojnę w 1337 roku, która trwała z przerwami do 1453 roku, stąd jej późniejsza nazwa. Najważniejszymi bitwami wojny stuletniej są bitwa pod Crecy w 1346 roku, pod Mauperthuis w 1356 roku, a także pod Azincourt w 1415 roku. Ostatecznie wojnę, w dużej mierze dzięki Joannie d’Arc, zwyciężyli Francuzi.

Czarna śmierć i wojna stuletnia przyczyniły się w znacznej mierze do wywołania konfliktów społecznych wśród ubogiej ludności. W drugiej połowie XIV wieku miała miejsce żakeria. Było to powstanie chłopskie we Francji. Podobne bunty miały miejsce w Anglii, gdzie wybuchło powstanie Wata Tylera. Całą średniowieczną Europę natomiast ogarnęły nieco mniej groźne, aczkolwiek występujące znacznie częściej, protesty czeladników, spowodowane tak zwanym zamykaniem cechów, które polegało na tym, że tytuły mistrzów mogli otrzymać tylko nieliczni.

W 1273 roku w Niemczech władzę objął Rudolf z Habsburga, który zakończył tym samym okres wielkiego bezkrólewia. Mimo podbojów i wielu starań nie uzyskał korony cesarskiej. Dostała się ona bowiem w ręce Karola IV Luksemburczyka. W 1356 roku Karol IV wydał Złotą bullę, która była dokumentem regulującym prawo wyboru króla. To spowodowało, że elekcji władcy mogło dokonywać siedmiu elektorów, a papież tracił prawo do współdecydowania o wyborze cesarza. Niemniej jednak Złota bulla źle wpłynęła na władzę cesarską. Spowodowała ona bowiem wzrost znaczenia książąt Rzeszy i spowodowała, że zamieniła się ona w luźny związek państw. Władza cesarska natomiast stała się tylko honorowa.

Kiedy papieżem został w 1305 roku Klemens V, siedziba papiestwa została przeniesiona do Awinionu, dawnej siedziby Karola Wielkiego. To spowodowało, że Francuzi zaczęli stanowić większość w kolegium kardynałów, a sam papież Klemens V stał się jakby narzędziem w rękach Filipa IV Pięknego. Siedziba papieży w Awinionie istniała przez przeszło siedemdziesiąt lat, a okres ten został nazwany niewolą awiniońską. Podczas tych siedmiu dekad spadł znacznie autorytet papieża, przede wszystkim wskutek synomii i nepotyzmu.