Wątpiono w wizję pełnego harmonii i ładu świata. Sądzono, iż niemożliwym jest istnienie uniwersalnej rzeczywistości, skoro każdy poznaje ją inaczej. Według empiryzmu bowiem, każdy człowiek poznaje rzeczywistość za pomocą zmysłów i doświadczenia, poprzez odbiór bodźców z zewnątrz. Każde doświadczenia są inne, więc ludzie nie mogą poznawać świata tak samo. Można zatem mówić o istnieniu wielu światów, które są często sprzeczne ze sobą. Z założeniem tym jest związany jeden z nurtów literackich oświecenia, a mianowicie sentymentalizm. Sentymentaliści twierdzili, że konflikty wewnątrz światów są wynikiem odejścia człowieka od łona natury. Wierzyli oni w potęgę ludzkich uczuć i uważali ją za znacznie większą niż potęgę rozumu. Zwolennicy sentymentalizmu wychwalali piękno przyrody. Najchętniej pisano powieści sentymentalne i sielanki. Obok sentymentalizmu i klasycyzmu istniał styl zwany rokoko. Pod nazwą tą kryje się tematyka miłości niezwykle zmysłowej i namiętnej oraz kunsztowna, wzbudzająca zachwyt budowa utworu.

Sentymentalizm charakteryzował się tym, że przeważała potęga uczuć. Tematyk literatury wzbogaciła się o treści iście społeczne. Należy też wspomnieć, że podkreślano indywidualność bohaterów. Nastrój utworów można określić jako religijny, smutny i melancholijny. Po raz pierwszy pojawiło się spoglądanie na innych w sposób empatyczny i litościwy. Starano się czerpać inspiracje z natury i naśladować ją. Ceniono wówczas również folklor. Sentymentalizm zatem był nurtem, który przypomniał, o tym, co zapomniane, a ma niemałą wartość.

Sielanka to gatunek literacki zwany także bukoliką i idyllą. Jest pisany poezją i przedstawia nieco wyidealizowany obraz życia na wsi. Stała się kreowanym przez literatów obrazem natury, za którą człowiek tęskni i która zapewnia trwałe szczęście. Ukazuje życie pełne beztroski, spokoju i pogody życia. Sielanka zawiera czasem fragmenty dialogu, opisu, jednakże zawsze przeważa monolog. Sielanki tworzono już w antyku, a później w epoce renesansu. Popularnym motywem wykorzystywanym w sielankach jest motyw Arkadii, krainy szczęśliwości.

Powieść podróżnicza Jonathana Swifta pod tytułem Podróże Guliwera składa się z czterech części. Część pierwszą stanowi podróż Guliwera do Krainy Liliputów. Na wstępie dowiadujemy się, że pasją głównego bohatera są podróże i medycyna. Kraina Liliputów i Blefuscu sąsiadują ze sobą, lecz nie mają przyjaznych stosunków. Stosunki te odnoszą się do stosunków francusko-angielskich w XVIII wieku. Ponadto Guliwer obserwuje i komentuje dwór królewski w Krainie Liliputów, który jest metaforą dworu Jerzego I. W drugiej części trafia do Brobdingnag, krainy gigantów. W trzeciej części istotne jest przeprowadzanie bezcelowych i pozbawionych sensu doświadczeń w Japonii, których jest on świadkiem. Stanowi to satyrę Royal Society. Część czwarta jest poświęcona krajowi rządzonym przez mądre konie Houyhnhnmy. Ludzie są tam kompletnie dzicy, pozbawieni jakichkolwiek zasad moralności i etyki.

Jonathan Swift był pisarzem irlandzkim. Cechował się ironią. Uwielbiał wręcz pisać satyry. Jego największym dziełem są Podróże Guliwera. Po za tą powieścią napisał również mniej znane dzieła, a mianowicie Bitwy Książek oraz Listy Kupca Bławatnego. Pisarz urodził się w Dublinie w 1667 roku. Nie był zbyt pilnym uczniem. Uczęszczał do szkoły Trinity College. Kiedy zamieszkał w Moor Park poznał córkę kupca Stellę. Dziewczyna zmarła w 1728 roku. To był straszny cios dla Swifta. Zmarł w 1745 roku i zgodnie z życzeniem został pochowany obok Stelli.

Kandyd jest powiastką filozoficzną napisaną przez Woltera. Kandyd ma za zadanie sprawić, że filozofia oświeceniowa stanie się bardziej popularna i znana wśród ówczesnego społeczeństwa. Fabuła powiastki jest bardzo sensacyjna, a wątki niezwykle baśniowe. Tytułowy bohater ciągle trwa w coraz to innym konflikcie z rzeczywistością, która go otacza. Zostaje w końcu wygnany z powodu romansu z córką barona, Kunegundą. Wtedy zaczyna się jego podróż życia pełna refleksji, dyskusji i obserwacji o charakterze filozoficznym.

Franciszek Zabłocki pochodził z rodziny szlacheckiej. Zdobył wykształcenie w Międzyrzeczu Koreckim. W 1774 roku należał do kręgu urzędników Komisji Edukacji Narodowej. W 186 roku został natomiast sekretarzem innej ważnej instytucji oświatowej, a mianowicie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Był zwolennikiem Stronnictwa Patriotycznego, co podkreślał w utworach pisanych w okresie obrad Sejmu Wielkiego. Brał udział w powstaniu kościuszkowskim. Zmarł w Końskowoli w 1821 roku. Był jednym z najbardziej wybitnych literatów polskiego oświecenia.