Wolter


Wolter urodził się w Paryżu pod koniec listopada roku 1694 i także w tym mieście umiera przeżywszy osiemdziesiąt cztery lata. Był on jednym z lepiej rozpoznawanych pisarzy francuskich w epoce oświecenia, dramaturgiem, historykiem i przede wszystkim filozofem. Zajmował się także tworzeniem satyr. Przez okres swojego życia prowadził on bardzo ożywioną korespondencję, obecnie zachowanych jest kilkadziesiąt tysięcy jego listów, a nie wiadomo ile mogłoby ich być łącznie. Jego postać była dość kolorową i barwną znany jest z wywoływania wśród opinii publicznej bulwersacji z powodu swoje skrajnego krytycyzmu oraz śmiałości głoszonych przekonań. Oprócz tego znany jest jako osoba, która wręcz ubóstwiała podróże, podróżowała więc bardzo chętnie i kiedy tylko posiadał na to możliwość. Jeśli chodzi o jego wnętrze to najbliżsi znajomi i otoczenie opisywali go jako bardzo złożonego człowieka, nieraz zdarzało mu się wyrażać poglądy, które były całkowicie sprzeczne i kontrowersyjnie, dlatego wiele z ideologii uznało go za swojego patrona. W rzeczywistości nie będzie mu można przypisać żadnej z myśli filozoficznych w całości.

Wolter był najmłodszym dzieckiem w bogatej notarialnej rodzinie. Rozpoczyna swoją naukę w jednym z lepszych paryskich kolegiów jezuickich gdzie od razu zauważono jego nad wyraz rozwinięte umiejętności, najwyższe zainteresowanie wykazywał on jednak filozofią oraz retorykę. W czasie tym stykał się także z libertynami, których sceptyczny punkt widzenia wpłynął na ukształtowanie jego własnego światopoglądu. Niecałe dziesięć lat później towarzyszy on nowemu ambasadorowi francuskiemu w podróży do Hagi gdzie obejmował on swoją nową placówkę – sam Wolter występuje tutaj w roli sekretarza ambasady. Kilka lat później zostaje jednak uwięziony w bastylii tak naprawdę bez usłyszenia żadnego konkretnego wyroku, podejrzany był jednak o autorstwo tekstów przeciwko despotycznej władzy. W więzieniu pisze on pierwszą ze swoich teatralnych sztuk, a mianowicie Woltera, który od tego momentu staje się jego pseudonimem literacki. Od momentu jego wyjścia na wolność, w więzieniu spędza niespełna rok, jego sztuka zostaje wystawiona po raz pierwszy na teatralnych deskach i od razu zyskuje sobie ogromną popularność. Przez kolejny okres życia przenosi się on z miejsca na miejsce, wyjeżdża między innymi do Anglii, na powrót osiada następnie we Francji, przez kilka lat mieszka w królestwie pruskim, z którego zaś przenosi się do Genewy. Ostatnie lata życia spędza w nowo zakupionej posiadłości mieszczącej się w okolicach Genewy.

Dzieła stworzone przez Woltera cechować będzie przede wszystkim krytycyzm, odrzucenie wszelkiego rodzaju autorytetów oraz tolerancja dla różnego rodzaju postaw, co będzie okazywał między innymi odrzucając instytucję kościoła. W dogmatyzmie religijnym dostrzega on między innymi przyczyny bardzo dużej nietolerancji, braku wolności i społecznej niesprawiedliwości. Uważa on, że religia objawiona to zbiór przesądów, których należy się pozbyć i przyjąć religię rozumową, której wymagała będzie moralność. Do religii katolickiej, która w tymże czasie była panująca we Francji odnosił się co najmniej wrogo, potępiał on wszelkiego rodzaju fanatyzm na tle religijnym. Z drugiej jednak strony otwarcie potępiał on także ateizm.

Stosunek Woltera do naszego kraju, a dokładniej jego rozbiorów czasami będzie uznawało się jako przejaw niekonsekwencji ideologicznej samego filozofia. Uznawany jest on bowiem za jedną z ofiar despotyzmu i obrońcę ludzkiej wolności. W tym przypadku miał on zachowywać się zgodnie z wyznawaną koncepcją absolutyzmu, który jest jednak oświecony. Jednocześnie pamiętać musimy, że polska w tymże czasie posiadała opinię ludzi, którzy są fanatykami religijnymi i wykorzystującymi chłopów na rzecz okrutnej i nie posiadającej wykształcenia szlachty. Wolter uznaje po prostu w swoich przemyśleniach że niższym stanom społecznym, które tyranizowane były przez szlachtę z pewnością nie będzie żyło się gorzej w państwach zaborczych niż w rzeczpospolitej, która w jego oczach była nietolerancyjną. Szansę na wprowadzenie reform, które postulował widział między innymi przechodzących silne reformy wewnętrzne mocarstwach okupujących Polskę, czyli Prusach oraz Rosji, którzy uznawali Woltera za głównego ze swych doradców. Z drugiej jednak strony zarządzali oni swoimi krajami w sposób, który całkowicie odbiegał od wolnościowych wzorców oświecenia. Ustrój rzeczpospolitej dodatkowo budził niemałe kontrowersje w czasach kiedy żył Wolter. Przez krytyków uznawany był i z resztą nadal jest jak archaiczna oligarchia, która doprowadziła nasz kraj do kryzysu ekonomicznego oraz nastania anarchii. W Polsce obowiązywały takie prawa, na mocy których innowiercy nie mieli żadnych praw politycznych, tak samo mieszczanie byli dyskryminowani.

Wolterowi bardzo często przypisywać będziemy jedne z słynniejszych słów, a mianowicie: „Nie zgadzam się z tym co mówisz, ale oddam życie, abyś miał prawo to powiedzieć”. W przedmowie z jednych z swoich dzieł traktujących o tolerancji napisał, że każdy z władców powinien być tolerancyjny, zna prawa sumienia, kieruję się w życiu moralnością i tak dalej. W roku 1762 Wolter angażuje się w obronę jednego z protestanckich mieszczan, który fałszywie oskarżony zostaje przez duchownych kościoła katolickiego i w następstwie skazany na śmierć. Broni on go jako ofiary fanatyzmu religijnego oraz co najmniej archaicznego prawa, gdzie apeluje do szerszej opinii publicznej.

Chcąc streścić i wyciągnąć swojego rodzaju kwintesencję z wolterowskiej filozofii będziemy musieli wspomnieć między innymi o jego pojęciu wojującego humanizmu oraz racjonalizmu na przestrzeniu wieku osiemnastego. W jego pracy widać wyraźną inspirację dziełami Johna Locka, który był głównym z rzeczników liberalizmu. Wolter twierdził, że poznanie wykształcić może się tylko i wyłącznie poprzez odpowiednie doświadczenie, wszystko pozostałe będzie natomiast tylko i wyłącznie hipotezą. Człowiek przedstawiany jako istota rozumna będzie miał za zadanie dążenie samodzielne do kształtowania przebiegu swojego życia i losu, do czego wykorzystuje posiadaną wiedzę, technikę, sztukę oraz ustroje społeczne, czyli ogólnie mówiąc kulturę. Twierdził dodatkowo, że sprawiedliwość to jedna z podstawowych wartości, która nie powinna być ograniczona czasem, kulturom i innymi aspektami. Z przemyśleń Woltera wyciągnąć możemy wniosek że cnoty w formie skłonności do czynienia dobra wynikają z potrzeb każdego człowieka i wspólnych interesów społecznych.

Wolter jest postacią uznaną przez społeczeństwo francuskie. Zostało to podkreślone między innymi w roku 1791 kiedy jego ciała przeniesione zostaje do panteonu, gdzie do dnia dzisiejszego spoczywało będzie obok Rousseau. Jego pochówkowi towarzyszyła wyjątkowa pompa. Cały przebieg uroczystości jak i same stroje uczestników zostały specjalnie zaprojektowane. Główny element ceremonii stanowił pochód w strojach historycznych oraz kostiumach czasów współczesnych, co miało zilustrować przebieg rewolucji francuskiej. Na tryumfalnym wozie jechał między innymi aktor, który przebrany był za Woltera.