Dorobek średniowiecza


Wielka wędrówka ludów u schyłku starożytności i na początku średniowiecza doprowadziła do zderzenia dwóch zupełnie odmiennych kultur, a mianowicie kultury antycznej, z pogańską. To właśnie ich zetknięcie spowodowało kształtowanie się kultury nowej epoki, jaką było średniowiecze. Kultura antyczna stopniowo odchodziła w zapomnienie. Cywilizacyjny regres nie nastąpił jedynie na północy Irlandii i w Bizancjum. W cesarstwie rzymskim zaczęły upadać miasta, a wraz z nimi szkoły. Zanikała więc liczba osób umiejących czytać i pisać. Nastąpił podział kultury na kulturę uczoną i ludową. Jedynie w czasach panowania Karola Wielkiego sytuacja uległa poprawie. Nastał wtedy tak zwany renesans karoliński. Okres ten zapoczątkował z kolei proces kształtowania się jedności kulturowej średniowiecznej Europy. Dużą rolę w kulturze średniowiecznej pełniły klasztory. Duchowni bowiem należeli do elity intelektualnej ówczesnego społeczeństwa. Ponadto mieli oni dostęp do antycznych dzieł. W średniowieczu zaznaczyły się w sztuce dwa nurty, a mianowicie romański i gotycki.

W średniowieczu już od początku epoki zaznaczył się wyraźnie podział kultury na uczoną u ludową. Kultura uczona była dostępna tylko i wyłącznie dla ludzi wykształconych, zatem w głównej mierze duchownych. Była uniwersalna dla całej chrześcijańskiej Europy, a jej językiem była łacina. Łacina była językiem, którego nauczano w szkołach wszędzie na takich samych zasadach i takimi samymi sposobami. Przy nauce łaciny wykorzystywano też te same teksty. Najważniejszym z nich było zaś Pismo Święte. Kultura ludowa natomiast była bardzo zróżnicowana, ponieważ różniła się w zależności od regionu. Wynikała z poszczególnych tradycji regionalnych. Jednak pomimo wszelkich różnic, łączyła je religia chrześcijańska.

Renesans karoliński nastąpił w okresie panowania Karola Wielkiego, wskutek przeprowadzonych przez niego reform. Cesarz przeprowadził bowiem reformę Kościoła, dzięki której kler miał być znacznie lepiej przygotowany do duszpasterstwa i prowadzenia misji niż dotychczas. Rozpoczęło się rozbudowywanie i tworzenie nowych szkół, szczególnie klasztornych oraz licznych skryptoriów. Sam cesarz założył na swym dworze szkołę pałacową, której program nauczania stał się wzorem dla pozostałych ośrodków szkolnictwa w całej Europie. System ten polegał na podziale na stopień niższy i wyższy. Stopień niższy zwany trivium obejmował gramatykę, retorykę i dialektykę. Wyższy natomiast zwany był quadrivium i zaliczały się do niego muzyka, arytmetyka, geometria i astrologia. W państwie karolińskim nastąpiło znaczne ożywienie kultury. Po zbudowaniu w Akwizgranie dworu Karola Wielkiego, przybyło do niego wielu artystów, którzy czerpali z wzorców bizantyjskich i antycznych.

Obowiązek chrystianizacji narodził się w państwie Karola Wielkiego. Istniała wtedy bowiem idea, że państwo nie może istnieć bez Boga. Jednakże chrystianizacja łączyła się z wojnami, niekiedy bardzo krwawymi, czego przykładem jest wojna z Sasami. Zaczęto budować nowe klasztory, które stały się ważnymi ośrodkami kultury. Były one miejscem zetknięcia się ocalałych szczątków kultury antycznej z tradycjami mnichów germańskich i celtyckich. W XI i XII wieku powstały nowe zakony, zwane zakonami żebrzącymi. Byli to mianowicie franciszkanie i dominikanie.

W 1215 roku na IV Soborze Laterańskim zapadła decyzja o zakładaniu szkół przy każdej parafii. Nieco wcześniej, bo w XII wieku, zaczęto zakładać szkoły miejskie. Były one zakładane, a następnie prowadzone przez zakony. W większych szkołach tego typu, czyli katedralnych i klasztornych realizowano program nauczania siedmiu sztuk wyzwolonych. W mniejszych natomiast uczono jedynie czytania, pisania i łaciny. System oświaty nie zaspokajał wówczas potrzeb rzemieślników i kupców. W tym celu zakładali oni w XII i XIII wieku szkoły prywatne i kupieckie. Wprowadzono w nich między innymi naukę rachunków oraz pisanie listów. W miastach takich jak Padwa, Bolonia, Paryż, Oksford, szkoły przekształciły się w uniwersytety.

W IX wieku we Francji został zapoczątkowany styl romański, który szybko rozprzestrzenił się w całej Europie Zachodniej. Zaznaczył się on szczególnie w budownictwie sakralnym, które miało wówczas cechy charakterystyczne dla budowli obronnych. Budowano z bloków kamiennych, przecz co mury były grube, a budynki przysadziste. Wewnątrz budowli panował półmrok, ponieważ okna były niewielkie. Popularne były sklepienia kolebkowe i portale. Ściany były niekiedy ozdabiane reliefami o tematyce religijnej. Bardzo charakterystyczną budowlą tego okresu jest budowla na planie koła, tak zwana rotunda.

W XII wieku styl romański zaczął odchodzić w niepamięć, z powodu pojawienia się nowego nurtu w sztuce, a mianowicie gotyku. Gotyk był zupełnie innym stylem niż romanizm. Budowle charakteryzowały się strzelistością i smukłością. Były budowane z cegieł na planie krzyża. Okna były niebotycznie wysokie i ozdobione witrażami co dawało niesamowity efekt wewnątrz budynku. Na te innowacje architektoniczne pozwoliło odejście od sklepienia kolebkowego, na rzecz sklepień krzyżowo- żebrowych. Wejście do budynku było ozdobione ogromnym portalem nad którym znajdowała się rozeta. Klasyczną budowlą gotycką jest katedra Notre- Dame.