Społeczeństwo polskie

Pod koniec średniowiecza terytorium Polski obejmowało Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie. Podobnie jak w innych krajach Europy, w Polsce zaczęły się kształtować stany takie jak duchowieństwo, rycerze- szlachta, mieszczanie i chłopi. Duchowieństwo ukształtowało się nieco inaczej. Był to jedyny stan do którego można było należeć bez względu na pochodzenie. Chłopi stanowili najliczniejszą grupę i byli zmuszeni uiszczać odpowiednie opłaty na rzecz władcy i Kościoła. Mieszczanie otrzymywali natomiast przywileje lokacyjne. Miasta nie tworzyły jednak wspólnoty. Każde z nich oddzielnie zabiegało dla siebie o przywileje u króla. Stan o nazwie rycerstwo- szlachta ukształtował się z możnowładztwa i rycerstwa. Posiadali oni najwięcej przywilejów. Wskutek tych właśnie przywilejów, u schyłku średniowiecza został zapoczątkowany polski parlamentaryzm, a szlachta miała coraz większe znaczenie w społeczeństwie i coraz większy wpływ na władzę w państwie. Początki polskiego parlamentaryzmu są tożsame z nadaniem pierwszych przywilejów, zatem przywileju w Budzie, nadanego w 1355 roku, a także przywileju koszyckiego z 1374 roku. Oba te przywileje zostały nadane przez Ludwika Andegaweńskiego. W krótkim czasie szlachta posiadała już na tyle przywilejów, aby współdecydować w sprawach państwowych. Zaczęto więc zwoływać sejmiki ziemskie. Dały one początek sejmowi walnemu, który został zwołany po raz pierwszy w 1493 roku.

Polska u schyłku epoki średniowiecza obejmowała terytoria, które są właściwie jej kolebką, a zatem Wielkopolskę, Małopolskę, Kujawy, ziemię łęczycką i sieradzką. Ponadto w skład terytorium wchodziła także zdobyta przez Kazimierza Wielkiego Ruś Halicka. Dzięki wojnie trzynastoletniej Polska odzyskała też Pomorze Gdańskie, i lenno Prusy Zakonne. Ziemią lenną było także Mazowsze. Wymienione wyżej terytoria stanowił wspólnie Koronę Królestwa Polskiego, która była dwuczłonowym państwem wraz z Wielkim Księstwem Litewskim.

W okresie późnego średniowiecza, nie tylko w Polsce, ale też w pozostałych krajach europejskich, społeczeństwo podzielone było na stan duchowieństwa, mieszczaństwa, rycerstwa- szlachty oraz chłopstwa. Przyczyną takiego kształtowania się stanów było nadawanie praw i przywilejów poszczególnym grupom przez władców. Najwięcej przywilejów posiadał stan rycerstwo- chłopstwo, nieco mniej praw natomiast posiadało duchowieństwo. Mieszczanie zaś otrzymywali prawa na zasadzie przywilejów lokacyjnych. Stan chłopski nie posiadał żadnych praw.

Duchowieństwo było stanem, który kształtował się w nieco inny sposób niż pozostałe. Był to jedyny stan, do którego przynależność nie była dziedziczna, co miało niemały wpływ na jego ukształtowanie. Mogli do niego należeć zarówno szlachetnie urodzeni, jak i synowie chłopów. Niemniej jednak pochodzący z niższych warstw społecznych kapłani, nie otrzymywali zazwyczaj wysokich stanowisk, aczkolwiek było to w pewnym sensie możliwe. Zwykle jednak stawali się proboszczami i kaznodziejami.

Chłopi stanowili najliczniejszą grupę społeczną. Liczyli bowiem aż dwie trzecie całego społeczeństwa polskiego. Byli oni główną siłą roboczą. Zajmowali się przede wszystkim pracą na roli. Byli obciążeni podatkami na rzecz Kościoła i władcy. Musieli oni płacić czynsz panu feudalnemu, na którego ziemi pracowali, a także składać dziesięcinę na rzecz Kościoła. Ponadto nie posiadali jakichkolwiek praw. To spowodowało, że chłopi zaczęli uchodzić z wsi do miast. W celu zapobiegania temu zjawisku król Władysław Jagiełło wydał w 1423 roku przywilej warcki.

Mieszczanie byli drugą z kolei liczną grupą społeczną. Trudnili się oni rzemiosłem i handlem. Posiadali przywileje lokacyjne, które uzyskane zostały głównie w XIII wieku dzięki lokacji miast na prawie niemieckim. Na przełomie XIII i XIV wieku nastąpił rozwój samorządu, a mianowicie rady miejskiej i sądu, co umożliwiło rozciągnięcie praw na cały stan miejski. Niemniej jednak wszystkie prawa obywatelskie posiadali tylko patrycjusze. Miasta oddzielnie pertraktowały z królem o nadanie przywilejów. Sytuacja mieszczan pogorszyła się kiedy Jan Olbracht wydał w 1496 roku przywilej piotrkowski.

Stan o specyficznej nazwie, która brzmi rycerstwo- szlachta, ukształtował się z możnowładztwa i z rycerstwa. Stan ten już od początków XV wieku otrzymywał od kolejnych władców polskich wiele praw i przywilejów, które spowodowały wzrost znaczenia tego stanu na tle reszty społeczeństwa. Stan ten był najmniej licznym stanem. U schyłku średniowiecza obejmował on bowiem niespełna dziesięć procent społeczeństwa polskiego. Na początku XV stan ten nie był jeszcze stanem zamkniętym, w związku z czym najbogatsi przedstawiciele mieszczan mogli otrzymać prawa szlacheckie.