Gatunki literackie renesansu


W renesansie powstał gatunek literacki z rodzaju liryki zwany fraszką. Stworzył go polski pisarz Jan Kochanowski, który napisał między innymi fraszkę Na Lipe oraz Na zdrowie. Wcześniej forma ta istniała jako bukolika. Dopiero jednak Jan Kochanowski nadał jej charakterystyczne cechy i schemat budowy. W renesansie pisano również poematy satyrowe, elegie i pieśni. Widoczny jest zatem powrót do antycznych korzeni. Jan Kochanowski pisał także psalmy i treny. Wśród pisarzy renesansu należy jeszcze wymienić Szymona Szymonowica, który napisał sielankę zatytułowaną Żeńcy. U schyłku epoki pisano także sonety. Jeśli zaś chodzi o epikę, najbardziej popularne były bajki, satyry oraz utwory parenetyczne. Gatunki te są podstawą twórczości literackiej Mikołaja Reja. W renesansie powstała tragedia renesansowa uprawiana między innymi przez Jana Kochanowskiego, który napisał Odprawę posłów greckich. W dziedzinie publicystyki popularne były kazania, traktaty, broszury oraz mowy.

Fraszka jest krótkim utworem lirycznym zakończonym puentą. Fraszki są zwykle rymowane, bądź wierszowane. Gatunek ten wywodzi się ze starożytności i była znana jako bukolika. Fraszki w renesansie były pisane przez Jana Kochanowskiego. Polski poeta wprowadził ten gatunek do polskiej literatury, nadając mu nazwę i kształt w jakim go dziś znamy. Wśród fraszek w zależności od tematyki wyróżnia się fraszki autobiograficzne, filozoficzno- refleksyjne, patriotyczne, miłosne oraz obyczajowe. Najsłynniejszymi fraszkami Jana Kochanowskiego są Na dom w Czarnolesie i Raki.

Satyra jest gatunkiem literackim i zarazem publicystycznym. To specyficzny utwór, ponieważ zawiera elementy epiki i liryki. Satyry były w starożytności pisane przez poetę rzymskiego Horacego. Satyra w pewien sposób ośmiesza zjawiska, osoby, bądź stosunki. Świat prezentowany w tym utworze jest komiczny, a postacie karykaturalne. Istotą satyry jest zatem ukazywanie rzeczywistości w krzywym zwierciadle, które wynika z krytycznej postawy autora wobec otaczającego go świata. Wyróżnia się między innymi satyry obyczajowe i polityczne.

Elegia jest utworem lirycznym. W starożytności stanowiła ona pieśń żałobną. Tematyka elegii dotyczy problemów związanych z egzystencją człowieka. Jej treść natomiast jest poważna i ma charakter refleksyjny. Ton utworu może być smutnym rozpamiętywaniem, rozważaniem, a także skargą. Wśród elegii wyróżnia się obecnie elegie miłosne oraz elegie patriotyczne. Elegia należy do liryki bezpośredniej. W antyku elegie były pisane między innymi przez Owidiusza. W Polsce w dobie renesansu elegie pisali Jan Kochanowski oraz Franciszek Karpiński.

Pieśń jest gatunkiem literackim związanym z obrzędami muzyką. Jest on podzielony na strofy i pisany patetycznym, podniosłym stylem. Pieśń jako odrębna forma liryczna po raz pierwszy pojawiła się w twórczości Horacego. W renesansie pieśni były pisane między innymi przez Jana Kochanowskiego. Do najsłynniejszych pieśni należą pieśń O spustoszeniu Podola oraz Czego chcesz od nas, Panie. Wśród pieśni istnieje klasyfikacja ze względu na ich tematykę. Mogą być zatem miłosne, patriotyczne, filozoficzne, a także religijne.

Bajka należy do krótkich utworów literackich. Zawsze zawiera pewne pouczenie zwane inaczej morałem. Znajduje się on zazwyczaj na końcu bajki, bądź też wynika z jej treści. Czasami jest pisana wierszem i ma charakter żartobliwy. Bohaterami bajek są najczęściej zwierzęta i przedmioty, które są tak zwanymi alegoriami. Uosabiają oni różne ludzkie postawy i charaktery. Bajka powstała już w starożytnej Grecji za sprawą Ezopa. W epoce renesansu bajki były pisane między innymi przez Erazma z Rotterdamu i Marcina Lutra.

Dramat nowożytny został stworzony przez Williama Szekspira. Dramatopisarz zerwał z regułą trzech jedności. W jego utworach bowiem akcja rozgrywa się w wielu miejscach i jest wielowątkowa. W dramacie nowożytnym w przeciwieństwie do antycznego, jest więcej niż trzech aktorów oraz występują sceny batalistyczne. Szekspir w sztukach ukazuje również zmianę cech charakteru postaci. Zrezygnował natomiast z obecności chóru. Jednym z niewielu wspólnych elementów dramatu antycznego i nowożytnego jest współuczestniczenie w toku zdarzeń sił nadprzyrodzonych.