Jan Matejko


Jan Matejko jest jednym z bardziej rozpoznawalnych polskich malarzy, który urodził się i jednocześnie umarł w Krakowie. Lata jego życia to 1838 do 1893. Znany jest on przede wszystkim jako twórca obrazów historycznych oraz jednocześnie batalistycznych, oprócz tego był znanym i wziętym historiozofem. To właśnie jemu zawdzięczać możemy sportretowanie całego pocztu polskich monarchów zaczynając od początków naszego państwa, aż do ostatniego króla elekcyjnego. Oprócz tego zobrazował on najważniejsze wydarzenia dla polskiej historii, między innymi bitwę pod grunwaldem. Najchętniej jednak tworzył właśnie portrety, w tym także autoportrety, z których ten najważniejszy znajduje się w zbiorach muzeum narodowego. Matejko znany był także dlatego, że udało mu się wykształcić wielu młodych i uzdolnionych malarzy, do jego uczniów należeli między innymi Wyspiański, Tetmajer oraz Malczewski, czyli wybitni przedstawiciele modernizmu na ziemiach polskich. Pomimo, że Matejko mógł przytłaczać swoją osobowością, żaden z jego uczniów nie starał się naśladować jego pracy, a bardziej obierać własną drogę artystyczną.

Jan Matejko był synem Czecha wywodzącego się z chłopskiej rodziny. Przybył on do Galicji jako guwerner i jednocześnie nauczyciel muzyki, w końcu przeniósł się do Krakowa gdzie poznał matkę artysty wywodzącą się z bogatej rodziny mieszczańskiej. Jan przyszedł na świat jako dziewiąte z jedenastu dzieci, które posiadali Matejkowie. W wieku siedmiu lat niestety umiera matka artysty i jego wychowaniem zajęła się siostra zmarłej. Śmierć matki posiada bardzo głęboki wpływ na rozwój oraz dalsze dzieciństwo i osobowość chłopca. Jego dzieciństwo obfite było w różnorakie lęki oraz jednocześnie przykrości, opieka nad nim sprawowana nie była także przesadnie staranna. Ojciec po śmierci żony całkowicie przestał okazywać swoim dzieciom uczucia, stał się bardzo surowy i jednocześnie nie akceptował artystycznych pasji swego syna. Powstałe w takich okolicznościach kompleksy powodowały pogłębianie się negatywnych doświadczeń. Dodatkowo Matejko posiadał liczne problemy z nauką. Wszystko zmienia się jednak w 1858 kiedy udaje mu się otrzymać stypendium na studia w Monachium, gdzie styka się między innymi z dziełami najwybitniejszych malarzy okresu współczesnego jak i dawnego. Od rozpoczęcia studiów jego dzieło zmienia się diametralnie, może skupić się całkowicie na malowaniu, powstawać zaczynają jedne z pierwszych jego najwybitniejszych dzieł, między innymi Stańczyk, który powstał kiedy malarz miał zaledwie dwadzieścia cztery lata. Dwa lata później udało mu się odnieść ogromny sukces dzięki obrazowi Kazanie Skargi. Cały dochód z jego namalowania przeznaczył na sieroty oraz cele dobroczynne.

Ze względu na to co Matejko przeżył w przeciągu swojego życia, mianowicie bombardowanie Krakowa oraz powstanie styczniowe postanowił porzucić malarstwo religijne, które na początku uważał za swoje powołanie i poświęcił się prawie całkowicie malarstwu historycznemu. Sama historia zaczęła stawać się jego obsesją. Nie potrafił ani o niej pisać, ani też opowiadać, jej malowanie było więc jedynym wyjściem. Zarzucano mu jednak bardzo swobodne podejście do tematów historycznych. Sam Matejko traktował swe dzieła jako indywidualny głos polemiki, który dotyczył przeszłości oraz przyszłych losów polskiego narodu.

Indywidualny styl malarski Matejki ujawniać zaczął się w połowie lat sześćdziesiątych wieku dziewiętnastego. Jego geneza to przede wszystkim fascynacja gotyckim rzeźbiarstwem Wita Stwosza, a oprócz tego także włoskim malarstwem późnego renesansu. W miarę upływu lat coraz większą wagę przywiązywał on do starannego oraz prawidłowego kończenia swoich prac, tak aby móc nadać im jak największą trwałość. Oprócz tego także inaczej niż w młodości nakładał on farbę. Wcześniejszej czynił to wręcz oszczędnie, bardzo cienkimi warstwami. W latach dojrzałości artystycznej natomiast grubo i nie szczędząc farb. Końcowy etap tworzenia dzieła to tak zwany laserunek, który nakładany był jeszcze na morką i nie do końca wyschniętą farbę, co miało na celu umożliwienie związania się ze sobą farb i zredukowanie ich niszczenia podczas konserwacji oraz następnie kolejnych lat wystawiania obrazu. Charakterystyczną cechą malarstwa Matejki była także filmowość w ujmowaniu przedstawianych przez niego scen. Obrazy wyglądają tak jakby były kadrowane, specjalnie spiętrzone i przepełnione dynamizmem. Malarz jest tutaj wyróżniony przede wszystkim poprzez tłumne i wielopostaciowe sceny, gdzie ludzie zachodzą na siebie i tworzą wręcz spójną jednak posiadająca charakterystyczne elementy masę. Matejko przykładał także bardzo dużą uwagę do precyzji konturu i drobiazgowego opracowania każdego, nawet najmniejszego szczegółu.

Na koncie Matejki znajduje się naprawdę wiele różnorodnych obrazów zarówno tych o tematyce religijnej jak i tych przedstawiających sceny historyczne, które tworzył przez większość swojej pracy artystycznej. Pierwszym ważnym dziełem jest Stańczyk, to od jego powstania rozpoczyna się pasmo historycznych inscenizacji ważnych momentów dla polskiego państwa. jeden z ostatnich ważnych obrazów, który wyszedł spod pędzla Matejki to Konstytucja 3 Maja 1891 roku. Najbardziej popularnym i chyba jednocześnie największym, liczącym sobie bowiem cztery metry wysokości i dziesięć metrów szerokości, obrazem jest Bitwa pod Grunwaldem, która powstała w roku 1878.

Bitwa pod Grunwaldem jest obrazem Jana Matejki, który namalowany został na płótnie w roku 1878, a miejscem jego wykonania był Kraków. Malarz podczas pracy korzystał przede wszystkim z Roczników, których autorem był Jan Długosz, czyli jeden z najwybitniejszych polskich kronikarzy. Długosz dzięki ustnej relacji swego ojca miał możliwość opisania całej bitwy. Co do samego obrazu jego stworzenie zajęło Matejce ponad sześć lat, nic w tym dziwnego wymiary obrazu to prawie pięć na dziesięć metrów, a oprócz tego pełen jest on realistycznych i dynamicznych postaci.

Wśród tłumu walczących, który został przedstawiony na obrazie, Matejko starał się wyróżnić wiele rzeczywistych postaci historycznych, zarówno po stronie krzyżackiej jak i polskiej. Obraz ma w symboliczny sposób przedstawiać moment bitwy, w którym to w ciąż toczą się zacięte walki, ale szala zwycięstwa coraz wyraźniej zaczyna przechylać się na polską stronę. W centrum obrazu umiejscowiony został książę Witold bez hełmu oraz pancerza, posiadający na sobie zaledwie czerwony żupan oraz mitrę na głowie. Z lewej strony obrazu umieszczony został natomiast mistrz zakonu Ulrich von Jungingen. Jest on ubrany w charakterystyczny biały płaszcz z czarnym krzyżem. U boku mistrza, któremu z resztą zadawany jest śmiertelny cios, znajduje się brodaty starzec, dokładniej mówiąc komtur elbląski. Na przedzie widać wąsatą postać rycerza w zbroi, który jedną nogą stoi na ziemi, drugą natomiast postawił na lezącym na ziemi przeciwniku i zamierza się do zadania mu śmiertelnego ciosu. Na obrazie znajduje się także Zawisza Czarny przedstawiony w fioletowym ubraniu.