Jan-Paul Sartre


Jan-Paul Sartre jest jednym z lepiej rozpoznawalnych paryskich powieściopisarzy, dramaturgów i eseistów, a przede wszystkim filozofów, którzy tworzył w pierwszej i drugiej połowie wieku dwudziestego. Uważany jest jednocześnie za jednego z głównych i niejako podstawowych przedstawicieli nurtu filozoficznego jakim jest egzystencjalizm. W roku 1964 został uhonorowany literacką nagrodą nobla, jednak odmawia jej przyjęcia. Jan-Paul Sartre był człowiekiem, który reprezentował przede wszystkim ateistyczną ideologią filozoficzną. Pod koniec swojego życia jednak odchodzi od dawniejszych przekonań i jego uwaga kieruje się przede wszystkim na socjologię marksistowską. Do jego ostatnich dzieł filozoficznych zaliczyć będziemy mogli napisaną w 1960 krytykę życia społecznego, w której stara się on utworzyć syntezę marksizmu oraz egzystencjalizmu. Jest on ściśle powiązany z osobą Simone Beauvoir, która była jego życiową partnerką oraz jednocześnie współpracowniczką – znana jest przede wszystkim jako duchowa matka drugiej fali feministycznej.

Jan-Paul Sartre był synem oficera wojsk inżynieryjnych, nie znał jednak dokładnie swojego ojca, umiera bowiem on w kilka lat od narodzin przyszłego filozofa oraz pisarza. Jego matka także pochodziła z rodziny intelektualistów, których korzenie sięgały terenów Alzacji oraz tamtejszej szlachty. Wychowywany był przez same kobiety, które rozpieszczały go cały czas i darzyły zbytnią dawką uwielbienia, co jak sam później stwierdził spowodowało w nim wytworzenie się bardzo wyraźnego i w niektórych przypadkach wręcz niezdrowego narcyzmu oraz całkowitą wiarę w swoje możliwości. Już w wieku zaledwie kilku lat odkrywa w sobie duże zainteresowanie literaturą, której świat odkrywa przed nim przede wszystkim dziadek. Jego matka wkrótce wychodzi ponownie za mąż, a sam Jan-Paul Sartre zaczyna uczęszczać do jednego z lepszych liceów paryskich, uznaje jednak okres ten za najgorsze lata swojego życia (było tak przede wszystkim dlatego, gdyż nagle wyrwany został całkowicie spod opieki rzeszy kobiet, które były na każde jego skinienie). Po czterech latach wraca ponownie pod opiekę swojej matki, gdzie zaczyna uczęszczać do innego liceum, tam też odkrywa w samym sobie zdolności przywódcze, staje się postacią wyraźne despotyczną. Widoczne są także jego ponadprzeciętne zdolności, jednocześnie umiejętność prowokowania i szokowania ludzi, którzy znajdują się w jego otoczeniu. Tymże czasie zaczyna także pisać pierwsze ze swoich opowiadań satyrycznych.

Pierwszą swoją książkę Jan-Paul Sartre publikuje przed rozpoczęciem drugiej wojny światowej. Jest to czysto filozoficzna powieść, która zawiera w sobie jednocześnie wątki autobiografii. Odebrana jest ona bardzo kontrowersyjnie, jednak nie przeszkadza to w odniesieniu jej niemałego sukcesu. W czasie kiedy miejsce ma w roku 1939 dziwna wojna zajmuje się on pisaniem naprawdę ogromnej ilości utworów, nad książkami spędza dziennie po kilkanaście godzin. Podczas pierwszych z działań wojennych w czerwcu roku 1940 dostaje się do niewoli i osadzony jest w obozie jenieckim na terenie Niemiec, gdzie po raz pierwszy czuje czym jest patriotyzm oraz solidarność z innymi ludźmi. Udaje mu się jednak w końcu wyjść na wolność dzięki podrabianemu zaświadczeniu lekarskiemu, które daje mu możliwość powrotu do Paryża.

W początkowej fazie rozmyślań poglądy Jan-Paul Sartre jak najbardziej przyporządkować można do tradycji myśli egzystencjalistycznej, czyli nurtu filozoficznego wywodzącego się z początków wieku dwudziestego, chociaż motywy z nim związane pojawiają się już o wiele wcześniej. Najsłynniejsze z dzieł Jan-Paul Sartre opublikowane zostaje w roku 1943, gdzie zawiera najważniejsze z swoich przemyśleń z zakresu filozofii właśnie. Dotyczy ona między innymi fenomenologii, czyli badań sposobów na podstawie jakich pojawiają się rzeczy, czy też miejsce ma ich obecność w świadomości każdego z ludzi. Nie jest ona jednak prostym rejestrowaniem treści przez nasz mózg, ale będzie badać także struktury poszczególnych elementów. Ontologia natomiast starała będzie się głównie odpowiadać na takowe pytania jak z czego składają się rodzaje rzeczy. Mówiąc najogólniej więc, że teoria wysnuta przez samego filozofa, dotycząca ontologii fenomenologicznej będzie przede wszystkim szukała związków pomiędzy faktami mającymi miejsce a naszą świadomością o nich samych. Jan-Paul Sartre zadawał sobie bardzo często pytanie, co oznacza bycie istotą ludzką, człowiekiem. Jego odpowiedź zawiera się w kilku poszczególnych dziełach. W niektórych z nich podkreśla, że ludzkie rzycie składało będzie się z dwóch sposobów na istnienie, nicości oraz bytu. Rozwinięcie tejże ideologii jest już jednak bardzo zawiłym i jej zrozumienie wymaga konkretnej i uwarunkowanej wiedzy, czy też szczególnych poglądów i spojrzenia na świat inaczej staje się ona niezrozumiała.

Jan-Paul Sartre wsławił się także jako prężnie działający w ramach polityki komunista. Propagował on jednak utopijną wizję marksistowskiego socjalizmu, której jednak nigdy nie udało się osiągnąć, żadnemu z rządów totalitarnych. W czasie swoich działań politycznych angażował się między innymi w protesty przeciwko wojnie mającej miejsce w Korei, oprócz tego uczestniczył w światowych kongresach dotyczących pokoju, szczególnie tych organizowanych przez związek radziecki. Popierał on także bardzo mocno politykę Algierii, która dążyła do wyzwolenia narodu, co spowodowało, że w roku 1962 podłożona została pod jego dom bomba, na szczęście w czasie eksplozji nie znajdował się on w domu, co uchroniło go przed pewną śmiercią.

Od początków lat sześćdziesiątych wieku ubiegłego Jan-Paul Sartre stara się pogodzić swoją filozofię egzystencjalizmu z marksizmem, co czyni w jednym ze swoich dzieł. Powoli zaczyna jednak wycofywać się z aktywnych dyskusji na tle filozoficznym i kieruje swoje cele na całkowicie nowy kierunek, a mianowicie strukturalizm, pisze książki, które analizują dzieła wieku dziewiętnastego oraz twórczość największych z pisarzy tego okresu. Oprócz tego zaczyna coraz bardziej podupadać na zdrowiu, co spowodowane było między innymi zażywaniem w nałogowych ilościach amfetaminy oraz nadużywania alkoholu. Staje się popularny w bardzo szerokiej skali w momencie kiedy odmawia przyjęcia literackiej nagrody nobla w roku 1964, którą przyznać chciano mu za powieść Słowa. Uzasadnia on jednak swoją decyzję faktem, że żaden z ludzi nie powinien być uwieczniony za czasów swojego życia. W takowy sposób odmawia także przyjęcia legii honorowej oraz profesury w francuskim collegeu.

Jan-Paul Sartre umiera w połowie lat siedemdziesiątych w wieku siedemdziesięciu pięciu lat z powodu bardzo dużego obrzęku na płucach, przed śmiercią staje się bardzo bliski jednemu ze swoich sekretarzy, który był pochodzenia żydowskiego. Zaczęły pojawiać się więc domysły, że zbliżał się on jednocześnie do religii judaistycznej, pomimo faktu, że był ateistą przez całe życie. Oprócz tego w jednej z pierwszych biografii wydanych po jego śmierci pojawia się informacja, że w obliczu śmierci przystępuje do sakramentu pokuty oraz eucharystii. W kolejnym wydaniu życiorysu pisarza i filozofa informacji tej jednak już nie ma.