Gdyby porównać epokę baroku do jej poprzedniczki, jaką była epoka renesansu, okaże się, że jest ona całkowicie odmienna. Hasła przewodnie renesansu i idee państw Erazma z Rotterdamu i Andrzeja Frycza Modrzewskiego prysły jak bańki mydlane. Europę zalała fala wojen religijnych. W Polsce barok przypada na XVII wiek. Dynastia Jagiellonów wygasła po śmierci Zygmunta II Augusta, a wraz z nią odszedł złoty wiek XVI. Polska zaczęła pogrążać się w kryzysie, który w wyniku wojen z Rosją, Turkami i Szwecją jeszcze bardziej się pogłębił. Literatura polska wkroczyła na nowe tory. Pojawił się nurt ziemiański sławiący polskie tradycje i z pogardą traktujące wzorce rodem z Zachodniej Europy. Przedstawicielami kultury ziemiańskiej są między innymi Wacław Potocki, Jan Chryzostom Pasek oraz Wespazjan Kochowski. Z nurtem tym jest związany sarmatyzm związany z polską szlachtą. Uważała się ona bowiem za potomków ludu walecznych Sarmatów, stąd nazwa doktryny.

Wacław Potocki był wybitnym przedstawicielem stanu szlacheckiego. Mimo tego, że nie miał dobrego wykształcenia, posiadał doświadczenie życiowe. Z ogromną dezaprobatą patrzył magnaterię i bogatą szlachtę pławiącą się w luksusach kosztem Rzeczpospolitej, a także tą uboższą, która za nic miała wszelkie zasady moralne. Poeta wierzył, że powrót dawnych cnót szlacheckich sprawi, że sytuacja się poprawi. Chciał naprawić to poprzez swoje utwory. Nic więc dziwnego, że w jego twórczości jest widoczny ton moralizatorski. Powstał epos pod tytułem Transakcja wojny chocimskiej. Wacław Potocki wykreował w nim wzorzec idealnego sarmaty, którego przedstawicielem był Jan Karol Chodkiewicz.

Jan Chryzostom Pasek był jednym z pisarzy sarmackich. Można o nim śmiało powiedzieć, że był Sarmatą z krwi i kości. Świadczą o tym jego pamiętniki, a właściwie pozostałe po nich fragmenty. Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska zostały napisane po łacinie. Są bogate w liczne makaronizmy, którymi posługiwano się w baroku nader często. Szlachcic przedstawia w nich wyprawy wojenne, w których bierze udział, a także wiele historii dotyczących sarmackiego stylu życia. Dlatego też są one tak cenne. Dzięki nim możemy poznać obyczaje i tradycje żyjącej w XVII wieku szlachty. Jan Chryzostom Pasek ujawnia swoją sarmacką naturę. Krytykuje zwyczaje duńskie podczas jednej z wypraw wojennych.

Wespazjan Kochowski pochodził z rodziny szlacheckiej. Pobierał nauki w Kolegium Nowodworskiego w Krakowie. Po ukończeniu szkoły brał on udział w wielu wyprawach wojennych. Walczył między innymi w powstaniu kozackim, w wojnie z Rosją oraz Szwecją. Swój pierwszy zbiór o nazwie Różaniec Najświętszej Panny Maryi opublikował w 1668 roku. Zawarł on w nim swe rozważania na temat poszczególnych tajemnic różańca. Niespełna sześć lat później, Kochowski wydał Niepróżnujące próżnowanie. Zbiór jest podzielony na cztery księgi utworów wierszowanych, jedną epod i dwie bajek. W utworach tych wyraźnie widać, że Wespazjan Kochowski był patriotą.

W baroku wykształcił się wzorzec parenetyczny szlachcica polskiego, który zwany był również Sarmatą. Wzorzec ten opisał z pewną dozą cynizmu w pamiętnikach Jan Chryzostom Pasek. Sarmata był dumny ze swego pochodzenia a osoby innych narodowości traktował z olbrzymią pogardą i lekceważeniem. Mimo tego, że jest waleczny, nie potrafi się podporządkować rozkazom wodza. Sarmaci byli bardzo pewni siebie i mieli o sobie wysokie mniemanie. Można powiedzieć, że byli zarozumiali. Nie stronili od pojedynków, nawet w przypadku, gdy były one zakazane. Świadczy o tym fragment pamiętnika Paska.

Wśród polskiej szlachty panowało przekonanie o tym, że dwór ziemiański jest miejscem idealnym. Skutkiem tego była polityka izolacjonizmu. Sarmaci nie chcieli nawiązywać kontaktów zagranicznych i jakiejkolwiek współpracy, ponieważ byli zdania, że najlepsze jest to, co polskie. Do połowy XVII wieku Polska była uważana za przedmurze Europy chrześcijańskiej. Polska walczyła, bowiem wtedy z niewiernymi, a mianowicie z muzułmanami- Turkami, prawosławnymi Rosjanami i protestantami- Szwecją. Jednakże mit ten został szybko rozwiany, a na jego miejsce pojawił się nowy, znacznie mniej optymistyczny. Polacy bowiem ponosili w walkach z niewiernymi porażki, w związku z tym państwo polskie stało się oblężoną twierdzą, która nie może liczyć ze strony innych państw katolickich na jakąkolwiek pomoc.

Pamiętnik był popularny w kręgu kultury ziemiańskiej. Jest to gatunek iście paraliteracki. Jest pisany prozą, bywa momentami wierszowany. Stanowi relację z wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości. Autor brał w nich udział, bądź był tylko obserwatorem. Pamiętnik cechuje duży subiektywizm, bowiem piszący w jakiś sposób ustosunkowuje się wobec minionych wydarzeń. Jednym z najważniejszych utworów tego typu, który powstał w baroku, jest Początek i progres wojny moskiewskiej. Został napisany przez Stanisława Żółkiewskiego w 1612 roku.