Literatura baroku odzwierciedla problemy epoki. Reformacja zapoczątkowana w renesansie miała tragiczne skutki. W Zachodniej Europie toczyły się bowiem wojny religijne. Wskutek tego zwołano sobór trydencki i zaczął rozwijać się ruch kontrreformacyjny, co z kolei doprowadziło do rozwoju sztuki sakralnej. Ikoną i wzorem jest Il Gesu. Kościół zbudowany przez Jezuitów. Wkrótce po jego powstaniu zaczęto budować podobne w krajach Europy Zachodniej, a także w Polsce, czego dowodem jest Kościół św. Pawła i Piotra w Krakowie. Pisarze w utworach literackich nawiązywali do katolicyzmu, co również było efektem kontrreformacji. Przykładem tego jest chociażby polski poeta Mikołaj Sęp- Szarzyński. Nastąpił rozwój poezji metafizycznej i epiki. Rozwijał się także dramat i teatr szekspirowski. W Europie kwitła kultura dworska. U schyłku epoki narodził się klasycyzm. Był to nurt w sztuce, w literaturze i architekturze, który charakteryzował się umiarem, ładem i harmonią oraz nawiązywał do kultury antycznej.

W baroku nastąpiła dalsza ewolucja pewnego gatunku rodem ze średniowiecza, a mianowicie romansu rycerskiego. Powstały niezwykłe arcydzieła literatury powszechnej. Jednym z nich jest Orlando szalony, który został stworzony przez Lodovica Ariosta. Inne natomiast dzieło zostało napisane przez Torquata Tassa i nosi ono tytuł Jerozolima wyzwolona. W obu romansach zostały opowiedziane pewne historie miłosne. Akcja toczy się jakby na dwóch planach. Plan pierwszy to świat realistyczny. Za drugi zaś plan można uznać świat fantastyczny. Składają się na niego fantastyczne elementy takie jak postaci czarnoksiężników, zjawy, baśniowe krainy pełne skarbów. Oba plany przenikają się wzajemnie tworząc świat przedstawiony. Niemniej jednak w baroku nastąpił również koniec rozwoju i przeobrażeń romansu rycerskiego. Przestał być traktowany z powagą, jak to było na początku epoki, a stał się pełen ironii i wręcz absurdu. Właśnie w taki sposób Miguel Cervantes opisał przygody pewnego rycerza i imieniu Don Kichot.

Klasycyzm, choć kojarzony i łączony z epoką oświecenia, narodził się w XVII wieku, zatem w epoce baroku. Nurt ten jest związany z postacią króla Francji Ludwika XVI, który wzniósł niezwykły, monumentalny pałac w Wersalu. Budowla ta stała się symbolem klasycyzmu. W klasycyzmie nawiązywano do wzorców antycznych, jednakże starano się łamać konwencje gatunków literackich wywodzących się z antyku. Niemało było skandali literackich i oskarżeń wobec pisarzy, którzy nie trzymali się żelaznych reguł. Chyba jednym z największych skandali w dziejach literatury był dramat Pierre’a Corneille’a pod tytułem Cyd. Corneille kompletnie zignorował zasadę trzech jedności. Mało tego, zakpił sobie z tragedii greckiej i napisał utwór kończący się szczęśliwie. Choć współcześnie nie zrobiłoby to dużego wrażenia, w epoce baroku było to nie do pomyślenia. W taki właśnie sposób rozpocznie się nowa epoka, czyli oświecenie.

Kultura dworska w epoce baroku była oparta na dwóch bardzo ważnych pojęciach, a dokładniej na marinizmie oraz na konceptyzmie. Marinizm był stylem pisania poezji. Zapoczątkował go Giambattista Marino. Włoch za najbardziej istotne wartości uważał oryginalność, odmienność i przepych, o czym świadczą utwory poety. Za główny cel pisanej przez siebie poezji obrał zadziwienie i zdumienie czytelnika. Stosował zatem różnego rodzaju środki poetyckie takie jak liczne wyolbrzymienia, oksymorony i przenośnie. Konceptyzm był zjawiskiem, które polegało na tym, że utwory posiadały bardzo oryginalną, a nawet zaskakującą budowę. Wielu poetów było zwolennikami konceptyzmu, między innymi Jan Andrzej Morsztyn. Konceptyzm pojawił się nie tylko w Polsce. W krajach Europy Zachodniej i Południowej, takich jak Anglia, Francja czy też Hiszpania, powstały nawet jego odmiany.

W baroku rozpoczęła się kształtować poezja metafizyczna. Porzucono bowiem dawne wzorce estetyczne, które cechował umiar. Utwory liryczne tworzone w baroku nie posiadają tej cechy. Cechuje je natomiast dynamizm i aktywizm, podobnie jak sztukę tego okresu. Zawierają liczne deformacje językowe. Są bardzo nieregularne, co również odróżnia je od renesansowej poezji. Poeci starali się przedstawiać w utworach uniwersalne prawdy i problemy. Interesowało ich wszystko, co wykracza po za to, co fizyczne. Właśnie stąd wzięła się nazwa poezji. Ten, kto czytał utwory poetów baroku, zapewne dostrzegł to, że zaskakują czytelnika. Aby uzyskać ten jakże pożądany efekt, docierano do wcześniej już wspomnianych prawd na drodze skojarzeń, zaczynając od niezwykle prostych, oczywistych rzeczy otaczających nas w codziennym życiu.

Poezja polska w baroku składa się z konceptyzmu, poezji metafizycznej oraz z poezji ziemiańskiej, ta z kolei wiąże się z kulturą ziemiańską. Początki kultury ziemiańskiej przypadają na XVI w. To właśnie od tego wieku zaczęła, kosztem innych stanów społecznych, wzrastać rola szlachty w państwie polskim. Nie był to jednak stan jednolity. Szlachta różniła się między sobą przede wszystkim statusem majątkowym. Najbogatsi stanowili magnaterię, zaś nieposiadający ziemi zasilali sporą grupę gołoty. Należy też wspomnieć o szlachcie średnio zamożnej. Rys historyczny tego stanu w okresie baroku jest bardzo ważny, ponieważ podobnie jak w przypadku przełożenia się problemów baroku na jego literaturę, konflikty i kłopoty wewnątrz szlacheckiego stanu stały się tematem utworów lirycznych. Utwory te stanowią właśnie poezję ziemiańską wspomnianą na wstępie. Kulturę ziemiańską zaś, stanowią tradycje i obyczaje ówczesnej szlachty.

W baroku komedia była popularnym gatunkiem literackim. Wykształciły się cztery jej odmiany, a mianowicie komedia charakterów, komedia mięsopustna, komedia płaszcza i szpady oraz komedia rybałtowska. Komedia charakterów jest to taki rodzaj komedii, w którym jedna z postaci komicznych wysuwa się na pierwszy plan. Przykładem może być postać Tartuffe’a w Świętoszku Moliera. Komedia mięsopustna powstała w obrębie literatury staropolskiej. Utwór ten jest utrzymany w dość luźnej tonacji i ośmiesza wady ludzkie za pomocą groteski. Przykładem komedii mięsopustnej jest Z chłopa król P. Baryki. Komedia płaszcza i szpady posiada żywą akcję, a na plan pierwszy wysuwa się wątek miłosny. Wykształciła się ona w Hiszpanii. Komedia rybałtowska natomiast zawiera w sobie elementy parodii, ironii, satyry, a także komizmu sytuacyjnego, słownego i postaci.