Poezja metafizyczna


Poezja metafizyczna jest nurtem obecnym w baroku. Wprowadzono do liryki język związany z nauką, teologią i filozofią. Utwory te były swego rodzaju mieszanką religii, filozofii i erotyki. Nastrój tych wierszy odzwierciedlał atmosferę baroku, zatem były one pełne sceptycyzmu i niepewności jutra. Największymi poetami metafizycznymi są Robert Southwell i John Donn, którego twórczość znacznie wpłynęła na ukształtowanie się poezji metafizycznej. W Polsce poetami metafizycznymi byli Sebastian Grabowiecki, Mikołaj Sęp- Szarzyński oraz Daniel Naborowski. Poeci metafizyczni odeszli od myślenia konwencjonalnego. Ich utwory były niezwykle kunsztownym wyrażeniem własnych refleksji i stwierdzeń. Poezja metafizyczna jest niezwykle skomplikowaną formą. Być może dlatego, że poeci używali swojej wyobraźni, która niewątpliwie zdumiewa każdego czytelnika. Poeci metafizyczni nawiązują do motywu marności, a w utworach zawierają przesłanie dotyczące tego, że jedyna nadzieja na zbawienie tkwi w Bogu.

Sebastian Grabowiecki był gościem na dworze Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego. Śmierć żony bardzo nim wstrząsnęła. Postanowił porzucić żywot szlachcica i stał się duchownym. Stał się opatem klasztoru Cystersów w Bledzewie. Stworzył zbiór wierszy pod tytułem Setnik rymów duchownych w 1590 roku. Grabowiecki wbrew temu, co pisał Mikołaj Sęp- Szarzyński poszukiwał na świecie ładu i harmonii, zamiast pisać, że życie jest ciągłą walką. W utworach wspominał o pojednaniu się z Bogiem i o dążeniu do nawrócenia. Dla Grabowieckiego Bóg był źródłem prawdy, którą pozna tylko ten, kto pojedna się ze Stwórcą.

Mikołaj Sęp-Szarzyński był poetą, który zmarł młodo, w wieku trzydziestu lat, lecz jego dorobek stał się jednym z najważniejszych zbiorów poezji polskiej. Nieobce mu były sonety, epigramaty, epitafia i pieśni charakterystyczne dla epoki baroku. Utwory zostały wydane w 1601 roku pod nazwą Rytmy abo wiersze polskie. Poeta w młodości, podczas studiów na luterańskim uniwersytecie w Wittenberdze był związany z reformacją i popierał ją. Jednakże pod wpływem kontrreformacji zmienił swoje poglądy, jako jeden z nielicznych. W swych utworach ukazywał rzeczywistość niezwykle dynamiczną, w której człowiek czuje się nieszczęśliwy. Zwraca uwagę na to, że cielesność jest pułapką i przeszkodą dla człowieka w dążeniu do zbawienia, do Boga, a także do miłości, która jest zdaniem poety właściwą drogą, jaką powinien podążać człowiek. Stosował liczne deformacje językowe, dzięki czemu uzyskał efekt inności, nieregularności i dramaturgii.

Daniel Naborowski to jeden z wybitnych reprezentantów polskiej literatury baroku, a ściślej mówiąc poezji metafizycznej. Jednakże jego utwory różnią się nieco od poezji Mikołaja Sępa- Szarzyńskiego czy też Sebastiana Grabowieckiego. Zawierają bowiem znacznie mniej dramatyzmu. Poeta stara się odnaleźć swego rodzaju harmonię, mimo problemów, o które potyka się na drodze życia. Czerpie inspirację z motywu wanitatywnego. Motyw ten wywodzi się z Biblii, z Księgi Koheleta i znany jest również, jako motyw marności. Istotą motywu wanitatywnego jest przemijanie. Właśnie ten problem, problem przemijania, porusza w sonetach i innych utworach Daniel Naborowski. Zadziwiające jest również to, w jaki sposób mówi on o śmierci. W jednym z utworów mówi o sobie, jako o nieboszczyku z niezwykłym, wręcz szokującym dla współczesnego czytelnika, spokojem i opanowaniem.

John Donne był głównym przedstawicielem poezji metafizycznej. Przebywał na uniwersytecie w Oxfordzie i Cambridge. Był wspaniałym duchownym. Święcenia przyjął w 1615 roku. Wkrótce potem stał się kaznodzieją i kapelanem na dworze królewskim. Jego kazania były uznawane i doceniane, a on sam stawał się coraz bardziej sławny. Napisał dwie elegie, wiele kazań i polemik teologicznych. Ukazały się one drukiem jeszcze za życia poety. Jednakże wiersze Donne’a zostały opublikowane dopiero po jego śmierci. Jego twórczość wpłynęła na dalszy rozwój poezji metafizycznej.

Krótkość żywota jest utworem napisanym przez Daniela Naborowskiego. Podejmuje on temat bardzo wówczas popularny, a mianowicie kruchość i niepewność życia. Można powiedzieć, że jest to epigramat. Świadczy o tym bowiem jego budowa. Krótkość żywota składa się z dwunastu trzynastosylabowych wersów. W epigramacie tym występują także rymy parzyste, dokładne i żeńskie. Podmiot liryczny jest mędrcem, który opowiada o prawach rządzących ludzką naturą. Daje wskazówki dotyczące sposobu życia w czasach niepewnych. Głównym przesłaniem utworu jest to, że śmierć prędzej czy później spotka każdego człowieka.

Sonet III został napisany przez Mikołaja Sępa- Szarzyńskiego. W pierwszej strofie za pomocą elipsy została wyrażona koncepcja ludzkiego żywota. Poeta pisze o tym, że spokój zapewnia ludziom szczęście, jednakże życie ludzkie nie jest spokojne. Opisuje je, jako ciągłą walkę z przeciwnościami, a nawet z samym sobą. Wrogami człowieka są szatan i ciało. Musi on bowiem walczyć z pokusami i żądzami, musi umieć rozpoznać dobro do zła i zmagać się z tym złem. W przeciwnym razie poniesie porażkę. Ludzkie ciało prowadzi człowieka do wewnętrznego rozdarcia, między duchowością a cielesnością.